vrijdag 11 februari 2005

Oorzaak kindermishandeling aanpakken

Veel meer kinderen in Nederland dan tot nu toe gedacht zijn slachtoffer van verschillende vormen van mishandeling, zo bleek deze week. De eerste resultaten van onderzoek van het samenwerkingsverband van zes ministeries op het gebied van jeugdzorg tonen dat aan.

We zijn niet verbaasd, maar vragen meer aandacht voor een van de belangrijkste oorzaken van kindermishandeling: echtscheiding.

De Reflectie- en Actiegroep Aanpak Kindermishandeling (RAAK) heeft onder leiding van psychiater professor Andries van Dantzig kindermishandeling terecht hoog op de politieke agenda gekregen. Maar waar blijft een kritische reflectie (en maatregelen) van de overheid op de werkelijke oorzaken achter kindermishandeling?

Tweede-Kamerlid Agnes Kant en bijzonder hoogleraar kindermishandeling Herman Baartman gaven recent tien voorstellen om de mishandeling van kinderen te stoppen. De gevolgen van alleen kindermishandeling kosten de samenleving jaarlijks minstens 545 miljoen euro. Recent zeiden de sociologen professor Kees de Hoog en dr. Ed Spruyt dat scheiden steeds gewoner is geworden, maar dat de (psychische) schade die kinderen daardoor ondervinden veel ernstiger is dan tot nu toe is aangenomen.

Tijdens een recent gehouden themaweek zijn in een tv-uitzending tientallen trieste gevallen van kindermishandeling en verwaarlozing met de dood als gevolg, zelfs kindermoorden behandeld. In vrijwel alle gevallen ging het om een gescheiden moeder. Kindermishandeling, kinderverwaarlozing en infanticide is bij uitstek een vrouwelijk misdrijf en komt veel vaker voor in stiefgezinnen dan in intacte gezinnen. Begrijpelijk overigens, omdat de kinderen na scheiding, in negen van de tien gevallen, aan de moeder worden toegewezen.

Geen contact

De voorstellen van Kant en Baartman zijn zeker toe te juichen, maar als we (de oorzaak van) kindermishandeling willen aanpakken dienen we ook de aandacht te vestigen op de scheidingscultuur en het toenemend drugs- en alcoholgebruik, vaak ook weer samenhangend met scheiding. Jaarlijks vinden bijna 40.000 echt- én flitsscheidingen én 70.000 verbrekingen van samenwoonrelaties plaats. Daar zijn circa 62.000 kinderen bij betrokken: 170 per etmaal. Circa de helft van de scheidingskinderen heeft na een scheiding geen of nauwelijks contact met, meestal, de vader. Mede daardoor zijn de risico’s op kindermishandeling (en moord) groter. Het Meisje van Nulde en Savanna zijn daar voorbeelden van.

Kinderen uit gebroken gezinnen zijn op 54 verschillende aspecten van hun leven slechter af volgens een evaluatierapport, gebaseerd op 112 wetenschappelijke studies. Kinderen van gescheiden ouders hebben een grotere kans op armoede en achterstand, ze doen het slechter op school, hebben vaker emotionele of psychische klachten, lopen meer kans op gezondheidsproblemen en seksueel misbruik, raken vaker aan de drank en drugs, belanden eerder in de criminaliteit en hebben een grotere kans op (echt)scheiding. Waarom initiëren zo veel moeders (80 procent) een scheiding? Waarschijnlijk omdat de meeste moeders niet op de hoogte zijn van de negatieve gevolgen van scheiding en omdat moeders alles van de rechter krijgen wat ze vragen.

Een campagne van de overheid over de (negatieve) gevolgen en gevaren van scheiding voor kinderen én aandacht voor deskundige relatietherapie, een mogelijkheid om scheiden te voorkomen, zou prioriteit moeten hebben in plaats van de kostenverslindende campagnes van de ontwikkelingswerkers van Sociale Zaken wie wat thuis moet doen (het voormalige www.wiedoetwat.nl).

Kind de dupe

Is de scheiding onvermijdelijk, ook dan is het kind meestal de dupe. Zelfs bij ’vreedzame’ scheidingen zijn er gevolgen voor kinderen: op gezette tijden de omgangsregeling nakomen als moeder meewerkt of gedeeld ouderschap en daarmee leven in twee werelden: twee verschillende opvoeders en twee thuisbases. Dat wordt nog gecompliceerder als er een stiefmoeder of stiefvader bij komt.

Maar die kinderen redden zich wel wordt altijd gezegd. Dat doen ze ook meestal wel, maar vraag niet ten koste waarvan, aldus jeugdpsycholoog dr. Marga Akkerman.

De balans in de opvoeding is ook zoek als er één ouder overblijft. Vooral kinderen van 4 tot circa 14 jaar lijden op een speciale manier onder een scheiding. Zij zijn nog zo op hun ouders aangewezen en erg betrokken bij het leven van die ouders. Het vertrek van een van hen wordt vaak als een groot verlies ervaren, en dat kan nog sterker worden als er een nieuwe partner verschijnt. Een nieuw gezin vormen met de kinderen van die partner vraagt veel van een kind. Zo’n samengesteld gezin leidt vaak tot sluimerende of openlijke ongenoegens. Het wordt er voor een kind dus allemaal niet beter op, aldus Akkerman.

Opmerkelijk is dat juist in de categorie 4 tot 14 jaar 65 procent van de scheidingen plaatsvindt en 20 procent in de categorie 0 tot 4 jaar. Dat is niet uit te leggen. Kinderen op de wereld zetten en spoedig daarna scheiden.

Verslaving

De kans op kindermishandeling is in stiefgezinnen vele malen groter dan in intacte gezinnen. Ook de kans dat een kind wordt vermoord is volgens een onderzoek vele malen groter in een stiefgezin dan in een intact gezin. Naast het vaderloze gezin voor veel kinderen worden 1,6 miljoen kinderen ’opgevoed’ door een drank- of drugsverslaafde moeder of vader.

Het kabinet moet -als de jeugd de toekomst is- nu maatregelen treffen. Niet de pedagogische tik waarover uitvoerig is gedebatteerd, maar scheiding en het isolement van kinderen na scheiding (en drank- en drugsgebruik) is de belangrijkste oorzaak van kindermishandeling.

Theo Richel is wetenschapsjournalist en Wim Orbons is voormalig directeur en secretaris van diverse gezondheidszorgorganisaties en was contactpersoon van de expertgroep die aan de minister van Justitie voorstellen deed om de scheidingswetgeving te veranderen.