donderdag 22 november 2001

Lijden bij scheiden te vermijden

Door Bert Kerkhof

Bij acht rechtbanken loopt al meer dan twee jaar een experiment met Mediatie (bemiddeling). Bij oplopende conflicten is dit dikwijls een oplossing. Ook na (echt)scheiding komen daarmee ouders meer op één lijn dan met traditioneel juridisch vechten door twee advocaten. Toch zijn er rechtbanken die, uiteindelijk tot schade van de kinderen, 'knopen doorhakken' en niet eerst wijzen op de mogelijkheid de zaken aan een bemiddelaar voor te leggen.

Bemiddeling kan zelfs een gang naar de rechter voorkomen. Ex-partners die met elkaar overleggen kunnen samen met een notaris een scheidingsconvenant opstellen. Zij die de weg naar de scheidingsbemiddelaar weten te vinden kunnen co-ouderschap overeenkomen.

Staatssecretaris Kalsbeek van justitie stuurde onlangs het onderzoek 'Bemiddeling in uitvoering' naar de Tweede Kamer. Omgang voor kinderen na een scheiding is een belangrijk te behalen winstpunt. De onderzoekers pleiten nu voor een wet voor omgangsbemiddeling. Te vaak zijn kinderen nog de dupe van ruziënde ouders.

Als bestuurslid van het Gewest Utrecht van de PvdA werkte ik mee aan een wet over het behoud van co-ouderschap voor alle kinderen na echtscheiding. De wet leidt tot gezamenlijk gezag. Dus de ouders blijven na een scheiding beiden voor de kinderen zorgen. Deze wet trad in 1998 in werking en geeft nu het uitgangspunt in Nederland.

Toch hebben veel rechters de wetswijziging nog niet in hun losbladige klappers verwerkt. Wel is waar dat ex-partners die met overleg en bemiddeling tot een convenant komen nu gezamenlijk gezag houden. Maar bij de traditionele rechtspraak gaat meestal de helft van het gezag verloren. Onderzoek toont aan dat vorig jaar 85 procent van de rechterlijke uitspraken het ouderschap eenzijdig aan een alleenstaande ouder werd toegekend, meestal de vrouw. Nog steeds worden ruziënde ouders die voor de rechter komen niet eerst naar een bemiddelaar gestuurd. Ook 'vergeten' advocaten vaak bij beëindiging van samenwonen om tot voorlopige omgangsvoorzieningen te komen.

Kinderbescherming

Bij bemiddeling kan snel, ook al is het vlak na de scheiding, een omgangsregeling overeengekomen worden. Bij een gerechtelijke uitspraak is soms onderzoek door de kinderbescherming aan de orde. Gemiddeld duurt zo'n onderzoek vijf maanden. In de praktijk zijn er uitschieters tot tien maanden.

De kinderbescherming heeft in haar meerjaren beleidsplan 2001-2004 de intentie uitgesproken met een omgangsregeling niet meer te wachten op een procedure met de rechter. Zij neemt het standpunt in dat omgangsbegeleiding verplicht moet zijn voorafgaande aan een gang naar de rechter. Daarmee is de kinderbescherming op de goede weg, hoewel de praktijk leert dat de dienst de bemiddeling wel eens te snel opgeeft wanneer een moeder geen omgang wil. In de praktijk wordt dan de regel gehanteerd dat er geen omgang is totdat aan een rechter 'meer of anders wordt verzocht'. Na het lange wachten op een gerechtelijke uitspraak wordt vaak een omgangsregeling opgelegd, die in formulering beperkt is. Waardoor een nieuwe gang naar de rechter is gegarandeerd.

De concurrentie van de rechterlijke macht met het succes van mediatie is nog een experiment. Een nieuwe instroom van rechters probeert aan te haken door tijdens een zitting op bemiddeling aan te sturen. Maar voor mediatie zijn zij afhankelijk van de diensten van mediatoren. Daarbij komt dat ook advocaten het rechtstreekse overleg tussen hun cliënten te vaak in de weg staan.

Ook mediatie kent zijn keerzijde. Tijdens het experiment blijkt dat het niet altijd geschikt is voor moeders waar omgang niet functioneert. Soms is de scheiding geestelijk en/of verstandelijk in de verwerkingsfase. Dan hebben kinderen belang bij het praktisch regelen van omgang. Dat heeft eerste prioriteit. Het is te hopen dat dit voor de staatssecretaris van justitie begin volgend jaar bij de evaluatie van het experiment het zwaarste weegt.

Het is mogelijk voor kinderen na een scheiding om twee ouders te houden, die bovendien niet met elkaar ruziën. Maar het is nog niet voor alle kinderen weggelegd. Door begeleiding bij het scheiden en door verbetering in omgangsregeling kan meer dan vroeger aan kinderen een opvoeding met kwaliteit geboden worden. Waarbij elk van de ouders in staat is om zorg en werk te combineren.

Bescherming van kinderen vraagt om voldoende particulier aanbod voor het begeleiden van omgang. In samenspraak met de overheid kunnen meer projecten van de grond komen. Ook vaders zullen hiertoe initiatieven moeten ontwikkelen.

Dit artikel werd tevens gepubliceerd in het Deventer Dagblad van 22 nov 2001.